درحالي
حذف سهميه بندي و فروش بنزين تك نرخي يكي از سناريوهاي مطرح در دولت پس از
هدفمندسازي يارانه ها است كه به چهار دليل بي عدالتي در مصرف يارانه،
افزايش انتظارات تورمي، عدم صرفه جويي و كاهش درآمد دولت اين سناريو مطلوب
نيست.
| قیمت
تمام شده بنزین با احتساب مالیات بر ارزش افزوده و هزینه های سربار در
حدود ۸۰۰ تومان است. در صورتی كه سناریوی " حذف سهمیه‌بندی و افزایش قیمت
بنزین به ۴۰۰ تومان " اجرا شود كسانی كه بیش‌تر بنزین مصرف می‌كنند از
یارانهٔ بیشتری برخوردار می‌شوند |
با
واريز يارانه نقدي به حساب هاي بانكي شمارش معكوس اجراي قانون هدفمند كردن
يارانه ها شروع شده است، سخنگوي طرح تحول در مورد نحوه اصلاح قيمت حامل
هاي برق و گاز خانگي اطمينان داده كه در صورت رعايت اصلاح الگوي مصرف
افزايش هزينه اي متوجه خانوارها نخواهد شد و تنها به ازاي مصرف بيشتر از
الگو، قيمت ها به صورت پلكاني افزايش خواهد يافت.
گويي اطلاع رساني در مورد نحوه مصرف برق و گاز
خانگي به دليل منطق صحيح آن و افزايش نيافتن هزينه برق و گاز خانگي اكثر
مردم بسيار سهل تر است تا اطلاع رساني در مورد هدفمند كردن يارانه بنزين.
به نظر مي رسد، شفاف نشدن نحوه هدفمندي يارانه بنزين بيش از آنكه تعمدي
باشد ناشي از نبود تصميم قطعي در مورد آن است.
تمامي مباحث و اظهار نظرهاي مطرح شده در مورد
يارانه بنزين، نشان از تداوم رقابت دو سناريوي اصلي هدفمند كردن يارانه
بنزين دارد. يك سناريو با حذف كامل سهميه بندي به دنبال تك نرخي كردن قيمت
بنزين و عرضه آن به قيمت 400 تومان است و سناريوي ديگر به دنبال تداوم
سهميه بندي و تخصيص ماهانه 60 ليتر بنزين 100 توماني به هر خانوار به جاي
هر خودرو و افزايش قيمت بنزين آزاد به 800 تومان است. در اين سناريو
خانوارهايي كه فاقد وسيله نقليه هستند ماهانه 42 هزار تومان يارانه نقدي
بنزين دريافت مي كنند.
انتخاب يكي از دو سناريو نيازمند جواب مطمئن
به اين سوال است كه كدام يك در تحقق اهدافي همچون " عدالت در مصرف يارانه
بنزين "، " كاهش انتظارات تورمي " ، "كاهش مصرف و صرفه جويي " و " افزايش
خالص درآمد دولت " كاراتر و بهتر است؟
1. عدالت در مصرف يارانة بنزين
قيمت تمام شده بنزين با احتساب ماليات بر ارزش
افزوده و هزينه هاي سربار در حدود 800 تومان است. در صورتي كه سناريوي "
حذف سهميه بندي و افزايش قيمت بنزين به 400 تومان " اجرا شود كساني كه بيش
تر بنزين مصرف مي كنند از يارانة بيشتري برخوردار مي شوند. اين در حالي
است كه در سناريوي " تخصيص سهميه بنزين به هر خانوار و افزايش قيمت بنزين
آزاد به 800 تومان " مصارف بيش از الگوي مصرف و سهميه از يارانه برخوردار
نخواهد بود. بنابراين عدالت در مصرف يارانة بنزين در سناريوي دوم محقق مي
شود و سناريوي اول از بي عدالتي برخوردار است.
2. افزايش انتظارات تورمي
مهمترين مزيت تداوم سناريو " تخصيص سهميه بنزين
به هر خانوار و افزايش قيمت بنزين آزاد به 800 تومان "، پايين بودن حساسيت
جامعه نسبت به كاهش سهميه است. كاهش سهميه از 120 ليتر به 60 ليتر در كمتر
از 15 ماه نشان داد كه با وجود كاهش 50 درصدي سهميه بنزين براي همة
خودروهاي شخصي، انتظارات تورمي در جامعه شكل نگرفت. همزماني اجراي اين
سياست با كاهش تورم عمومي به 8.8 درصد مؤيد اين مطلب است كه كاهش سهميه
بنزين مانند افزايش قيمت بنزين كه بارها در اقتصاد تجربه شده است، مسيري
كم هزينه بدون ايجاد انتظارات تورمي است. چنين دست آوردي در مبحث هدفمند
كردن يارانه ها سابقه نداشته است.
حذف سهميه بندي و افزايش قيمت بنزين آزاد به
400 تومان منجر به افزايش انتظارات تورمي خواهد شد. ممكن است مطرح شود كه
با توجه به اينكه روزانه مردم در حدود 15 ميليون ليتر بنزين 400 توماني
مصرف مي كنند حذف سهميه بندي منجر به افزايش انتظارات تورمي نمي شود و
مردم به قيمت بنزين 400 توماني عادت كرده اند. در پاسخ بايد گفت؛ عمدة
مصرف بنزين آزاد در كلا نشهرها و شهرهاي اطراف آن توسط كساني انجام مي شود
كه حداكثر 30 درصد خودروهاي شخصي را به خود اختصاص مي دهند و حذف سهميه
بندي به معناي افزايش 4 برابري قيمت بنزين براي اكثر مردم خواهد بود و اين
به معناي افزايش انتظارات تورمي است. گذشته از آن با افزايش قيمت بنزين به
400 تومان شرايط به منظور افزايش مجدد قيمت بنزين بسيار سخت خواهد شد و به
زمان قبل از سهميه بندي بر خواهيم گشت كه هر افزايشي منجر به افزايش تورم
مي شد. اين در حالي است كه با افزايش صرفاً قيمت بنزين آزاد به 800 تومان
در يك گام، قيمت بنزين واقعي شده و اين امكان خواهد بود كه به راحتي قيمت
آن طي سال آتي تا 1200 تومان نيز افزايش يابد.
3. كاهش مصرف و صرفه جويي
كاهش 50 درصدي مصرف بنزين در سه سال گذشته نشان
مي دهد كه مكانيزم سهميه بندي توانسته است بيش از انتظار هدف كاهش مصرف را
محقق سازد. با احتساب مصرف بنزين بر اساس نمودارهاي مصرف و واردات بنزين
در سه سال گذشته حداقل 12 ميليارد دلار در اين مدت صرفه جويي شده است.
تمامي اين دست آوردها بدون ايجاد انتظارات تورمي و تورم حاصل شده است. حال
با افزايش قيمت بنزين آزاد به 800 تومان، مصارف بيش از الگوي مصرف و سهميه
بيش از پيش كاهش خواهد يافت در حالي كه در سناريوي "حذف سهميه بندي و
افزايش قيمت بنزين به 400 تومان " اين مزيت وجود ندارد.
4. افزايش درآمد حاصل از هدفمند كردن يارانة بنزين
در شرايط كنوني به طور متوسط روزانه 20 ميليون
ليتر بنزين به قيمت 400 تومان مصرف مي شود و 40 ميليون ليتر بنزين سهميه
اي به قيمت 100 تومان مصرف مي شود.
الف . حذف كامل سهميه بندي و عرضه بنزين به
قيمت 400 تومان؛ درآمد دولت روزانه ( 40ميليون ليتر * 300 تومان) 12
ميليارد تومان خواهد شد. با احتساب 4 ماه انتهاي سال، درآمد دولت (12
ميليارد تومان * 30 روز * 4 ماه) 1440 ميليارد تومان مي شود كه با فرض باز
توزيع 50 درصد آن به مردم، در نهايت درآمد خالص دولت 720 ميليارد تومان
خواهد شد.
ب . صرفاً افزايش قيمت بنزين آزاد به 800
تومان و تخصيص سهمية 60 ليتر ماهانه به هر خانوار؛ درآمد دولت روزانه ( 20
ميليون ليتر * 400 تومان) 8 ميليارد تومان خواهد شد. در اين سناريو از
آنجاكه دولت به مردم ماهانه 60 ميليون ليتر بنزين تخصيص مي دهد نيازي به
بازتوزيع نخواهد بود و درآمد خالص دولت در 4 ماه انتهايي سال (8 ميليارد
تومان * 30 روز * 4 ماه) 960 ميليارد تومان مي شود.
بنابراين با مقايسة درآمد خالص دولت در سناريو
اول (720 ميليارد تومان) و سناريو دوم ( 960 ميليارد تومان) به وضوح مشخص
است كه سناريو دوم درآمد بيشتري خواهد داشت.
حال با دقت در مقايسة نتايج اجراي دو سناريوي اصلي، انتخاب مسير درست در دو راهي هدفمندي يارانة بنزين به سادگي امكان پذير است.