با افزایش سن انواع و اقسام دردها در بدن تظاهر پیدا می كنند و برخی از آنها آنقدر جدی می شوند كه چاره ای جز جراحی های پیشرفته، دریافت عضو اهدایی یا تعویض عضو و استفاده از عضو مصنوعی باقی نمی ماند.

این موضوع در مورد مفاصل كه به عنوان لولاهای بدن عمل می كنند آنقدر شایع است كه به گفته رئیس انجمن جراحان ارتوپدی ایران ۵۰ درصد زنان بالای ۵۵ سال به دلیل ضعف زانو كاندیدای تعویض مفصل هستند.

همین تعداد زیاد مبتلایان به مشكلات مفصلی دلیلی است كه باعث شده تا دكتر عكاشه از تعویض مفصل زانو به عنوان مهم ترین و جدیدترین مساله پزشكی روز طی ۵۰ سال اخیر یاد و تاكید كند: به جای مفاصلی كه دچار آرتروز نباشند و هیچ كاری نتوان برای آنها كرد باید از مفصل مصنوعی استفاده كرد.

هجدهمین كنگره بین المللی انجمن جراحان ارتوپدی ایران كه از فردا كار خود را آغاز خواهد كرد بهانه ای شد تا با دكتر غلامعلی عكاشه، جراح و متخصص ارتوپدی و رئیس انجمن جراحان ارتوپدی ایران درباره تازه های جراحی مفاصل زانو به گفتگو بنشینیم.

- از لحاظ عملكرد چه تفاوتی میان مفصل مصنوعی با مفصل اصلی وجود دارد؟

مفصل مصنوعی در مقایسه با مفصل اصلی مانند دندان خرابی است كه غیر از كشیدن و جایگزین شدن با دندان مصنوعی هیچ راه دیگری ندارد. آرتروز هم یك نوع خراب شدن مفصل در سطح غضروف است كه هیچ راهی غیر از جانشین شدن با مفصل مصنوعی را پیش پای بیمار نمی گذارد. اكثر مفاصلی كه دچار خرابی می شوند مفاصلی هستند كه در معرض فشار ناشی از افزایش وزن قرار دارند.

به همین دلیل مفصل زانو بیشترین مفصلی است كه دچار تخریب می شود. مفصل لگن، مچ پا، شانه، آرنج و بقیه مفاصل در رده های بعدی از لحاظ آماری قرار دارند.

- اضافه وزن چگونه روند آسیب دیدگی مفصل زانو را تسریع می كند؟

هر مفصلی مثل تمام اعضای دیگر بدن و حتی تمام موجودات زنده طبیعی دارای یك عمر مفید و مؤثر است كه استفاده صحیح و بهینه از این عضو می تواند عمری طبیعی و طولانی به آن بدهد.

مثلا قلب یا كلیه را در نظر بگیرید كه هرچه صحیح تر و بهتر با آن برخورد شود نهایت عمر بیشتری خواهد داشت.

مفصل زانو از این كلیت مستثنی نیست و هرچه فشار بیشتری بر آن وارد شود سایش و استهلاك آن بیشتر خواهد بود. وزن یكی از فاكتورهای موثر روی سایش و حتی رانش است. در نقطه مقابل ورزش به دلیل افزایش قدرت ماهیچه ها و كاهش وزن روی مفصل عامل بازدارنده این استهلاك خواهد بود.

- آیا آمار و ارقامی از میزان ابتلا به مشكلات مفصلی بخصوص مفصل زانو در زنان و مردان وجود دارد و به طور كلی از چه سنی این مشكل بروز می كند؟

۵۰ درصد زنان بالای ۵۵ سال به دلیل ضعف زانو كاندیدای تعویض مفصل هستند. به همین دلیل هم تعویض مفصل زانو به مهم ترین و جدیدترین مساله روز طی ۵۰ سال اخیر تبدیل شده است.

از نظر آماری در جامعه ایران هم، زنان بیشتر گرفتار بیماری مفاصل شده و در نتیجه احتیاج بیشتری به عمل دارند. به طور كلی افرادی كه زیر تیغ جراحی برای تعویض مفصل می روند معمولا در سن كهنسالی هستند.

البته كهنسالی در جامعه ما هنوز تعریف مشخصی ندارد ولی عمدتا بیماران بالای ۶۰ سال بیشتر به سمت این جراحی سوق داده می شوند، ولی به این معنی نیست كه در سنین پایین تر در صورت تخریب كامل زانو این عمل انجام نشود.

سالانه حدود ۵۰۰ هزار مفصل مصنوعی زانو در آمریكا تعویض می شود، این در حالی است كه در كشور ما كه یكی از كم هزینه ترین و ارزان ترین مراكز جراحی مفصل است متاسفانه بیمارانی كه كاندیدای تعویض مفصل هستند به دلایلی از قبیل ترس از عمل، به خطر افتادن شرایط اجتماعی و دلایل اقتصادی از عمل تعویض مفصل باز می مانند. هزینه جراحی مفصل در ایران از بسیاری از كشورها ارزان تر بوده و به عنوان مثال یك هشتم كشور سوئیس است.

- مفصل مصنوعی تحت چه مراحلی در محل جایگزین می شود؟

برای انجام هر عمل جراحی ارتوپدی، ابتدا تشخیص بالینی انجام می گیرد و سپس بیمار با یافته های آزمایشگاهی، رادیولوژی و بقیه كمك كننده های غیربالینی به یك تشخیص درمانی می رسد.

در مورد تعویض مفصل، بهترین راه تشخیصی همان رادیولوژی معمولی است كه بنا به تشخیص پزشك در جهت های مختلف انجام می شود. پس از اثبات لزوم عمل، اندازه گیری های لازم وسیله مورد نیاز (مفصل مصنوعی) كه عمدتا وارداتی است انجام و در نهایت این مفصل مصنوعی در اطاق عمل جا گذاری می شود.

روز پس از عمل، اگر بیمار دلیل دیگری برای بی حركتی نداشته باشد از تخت بلند می شود. در نهایت هم پس از مدت لازم بخیه ها كشیده و تحرك عادی شروع می شود.

- آیا این نوع عمل جراحی با عوارض و مشكلات پس از عمل در بیمار همراه خواهد بود؟

این نوع جراحی مثل هر عمل دیگری می تواند دارای عوارضی باشد. هر عمل جراحی را می توان به مسافرت با اتومبیل شخصی تشبیه كرد. هر چه راننده ماهرتر، وسیله حركتی مطمئن تر و جاده امن تر باشد شانس سالم رسیدن به مقصد بیشتر است لیكن با در نظر گرفتن تمام تمهیدات باز هم نمی توان از حوادث اتفاقی جلوگیری كرد.

شاید در عوارض زودرس از هر چیز بدتر، عفونت و در عوارض دیررس شل شدن وسیله (مفصل زانوی مصنوعی) باشد.

- مفصل جایگزین شده به عنوان عضوی دایمی قلمداد می شود یا آن هم پس از مدتی دچار مشكل شده و بیمار را مجبور می كند تا تحت عمل دیگری قرار گیرد؟

هیچ وسیله ساخته بشر عمر دائمی ندارد و عمر مفید و تعریف شده ای دارد. مفصل مصنوعی زانو هم از این قاعده مستثنی نیست.

در واقع وقتی یك مفصلی كه خداوند خلق كرده است دائمی نیست چگونه می تواند چیزی كه بشر ابداع كرده است دائمی باشد.

بی شك هر وسیله مصنوعی عمر مفیدی دارد كه بهره وری از این وسیله صحیح و كم تهاجمی عمر آن را بیشتر و مطمئن تر می كند.

سعی می شود كه مفصل مصنوعی در سنینی به كار رفته كه تقریبا احتیاج به تعویض مجدد آن نباشد. در ایران این مفصل در سنین پس از میانسالی و در زانوهایی كه مطلقا راه حل دیگری نداشته باشند، استفاده می شود. به همین دلیل این جایگزینی ها نتایج بسیار مفیدی خواهد داشت و سطح رضایت بیماران بالاست.

- برای آن كه عمر مفصل جدید تا حد ممكن افزایش یابد چه راهكارهایی را پیشنهاد می كنید؟

برای جلوگیری از اتفاقات در حین عمل و چند روز پس از عمل نقش پزشك، اطاق عمل و زمینه بیماری های دیگر در بیمار بسیار موثر است ولی اتفاقات پس از آن ارتباط بسیار نزدیكی به عملكرد بیمار دارد.

بیمار پس از تعویض مفصل از آنجایی كه بی درد می شود یا درد كمتری پس از عمل نسبت به قبل از آن دارد احساس می كند كه همه كاری می تواند بكند. این در حالی است كه انجام كارهای یك آدم طبیعی مثل دوزانو نشستن، چهارزانو نشستن، استفاده از توالت ایرانی برای این افراد ممنوع است.

ضمن آن كه باید مواظب وزن خود بوده و ورزش كنند. توجه به این نكات در جلوگیری از تخریب های بعدی موثر است. البته برای جلوگیری از این مشكلات سعی می شود كلیه آموزش های لازم به بیمار داده شود.

- آیا جراحی چنین بیماری هایی با روش های غیرتهاجمی یا بدون بیهوشی عمومی هم امكان پذیر می باشد؟

باید دید منظور از روش های غیرتهاجمی چیست. اگر منظور این است كه با شكاف كمتر در محل جراحی این كار انجام شود بله امكان پذیر است ولی اگر منظور این است كه بدون شكاف و ابزاری كه احتیاج به جراحی باز نداشته باشد خیر.

به طور كلی اگرچه روش های جراحی تقریبا استاندارد هستند ولی هر جراحی به تشخیص خود می تواند از یك شكاف بزرگ یا كوچك استفاده بكند.

درباره روش بیهوش كردن هم باید گفت آنچه مسلم است بیمار باید در زمان عمل بدون درد باشد كه این امكان ندارد مگر با بی هوشی عمومی و بی حسی از كمر به پایین. از نظر ریسك عمومی تفاوت چندانی بین این دو روش بیهوشی وجود ندارد، هرچند بی حسی از كمر به پایین برای جراح راحت تر است.

- آینده درمان های مرتبط با مفصل زانو را چگونه پیش بینی می كنید؟

روش های جدیدی در حال تكوین است كه عمدتا نوع فلز و پلاستیك مفصل و همچنین نوع چرخشی یا غیرچرخشی آن را مدنظر قرار می دهند. لیكن هیچ كدام از این روش ها تاكنون اصل عوض كردن زانو و متد درمان را تغییر نداده است.

بی شك هر نوع تغییری در تبدیل وسیله ها، اطلاعات عمومی خاص و متدولوژی آن در اسرع وقت به اطلاع مردم خواهد رسید.