موسیقی سرتاسر نوستالژی است، مثل موسیقی فیلم ها اما برخی از موسیقی ها هستند كه حس خاصی دارند و از جنبه خاطره انگیز بودن هم فراتر می روند. این آثار را ممكن است سال ها پیش شنیده باشی، اما هیچ وقت از ذهت پاك نمی شود. از كرخه تا راین، بوی پیراهن یوسف، آژانس شیشه ای و.... آثاری اند كه مخاطب با شنیدن هر قطعه از این موسیقی ها خواسته و ناخواسته لحظه به لحظه فیلم را در ذهنش مرور می كند.مجید انتظامی خالق بسیاری از آثار خاطره انگیزی است كه به نوعی با موزه دفاع مقدس و جنگ تحمیلی مرتبط هستند.
او در كنار ساخت موسیقی فیلم هایی چون بایسیكل ران، ناصرالدین شاه آكتور سینما، دوئل، مردان آنجلس، روز واقعه، دستفروش و...، این اواخر با نوشتن سمفونی های ماندگاری چون ایثار، مقاومت، انقلاب و... برگ تازه ای از خلاقیت خود را ورق زده است. با او در این باره گفتگویی كرده ایم كه می خوانید.
نوشتن موسیقی فیلم را از چه زمانی آغاز كردید؟
من قبل از انقلاب برای تحصیل به آلمان رفتم و قصد داشتم با پیدا كردن كار همانجا بمانم، اما با شروع درگیری ها با هزاران زحمت و رنج به ایران برگشتم. در اوایل انقلاب وضعیتی شكل گرفت و یك مقدار وضع موسیقی به هم ریخت. جایگاه این هنر مشخص نبود البته متاسفانه همچنان هم جایگاه موسیقی مشخص نیست.
من آن زمان در هنرستان موسیقی و دانشگاه تهران درس می دادم و در اركستر سمفونیك ساز می زدم. بعد از انقلاب جلوی كار كردن ما گرفته شد. ۴ـ۳ سالی بر همین منوال گذشت تا این كه تصمیم به تشكیل شورایی برای اركستر گرفتیم و با تشكیل اركستر برای صحبت درخصوص فعالیت هایمان به نزد آقای بهشتی رفتیم، نكته جالب رفتن ما به نزد ایشان این بود كه ما بدون وقت قبلی رفته بودیم و وقتی خودمان را به منشی معرفی كردیم با احترام ما را همراهی كرد. وقتی با آقای بهشتی دیدار كردیم از ایشان خواستیم كه فتوایی دهند تا ما بتوانیم كار كنیم، اما وی در جواب به ما گفت مگر برای باخ و بتهوون كسی فتوا داده كه در دنیا جای دارند. شما یا به حق هستید یا نیستید اگر به حق هستید بروید كارتان را بكنید و اگر نیستید در انقلاب له می شوید من هیچ فتوایی نمی توانم بدهم. ما نیز برگشتیم و شروع به برگزاری كنسرت های خیابانی و نوشتن كارهای انقلابی كردیم.
بعد از مدتی كار كردن مسعود كیمیایی برای ساخت موسیقی فیلمش به سراغم آمد. از همان زمان مایل نبودم دنبال موسیقی سطحی بروم، چون واقعا حیف است زحمتی كه برای موسیقی كشیده ام با این مضامین سطحی باشد به همین خاطر شروع به نوشتن موسیقی هایم كردم.
چه شد كه وارد ژانر حماسی شدید؟
من همیشه برای فیلم هایی موسیقی می نوشتم كه ارتباط بیشتری با دفاع مقدس و جنگ و جبهه داشت؛ چراكه معتقدم كسانی كه جانشان را در كف دستشان گذاشتند و جنگیدند و امنیت كنونی را برای ما به وجود آوردند، دینی به گردن من و همه ما دارند و احساسم همیشه براین بوده كه بتوانم با ساخت كارهایی در این ژانر به نوعی دینم را ادا كنم. اگر نگاهی به كارنامه كاری من بیندازید، می بینید كه شاید تنها یك درصد موسیقی های من جنبه های دیگر داشته باشند و همه مربوط به جنگ و دفاع مقدس است.
در حال حاضر بعد از گذشت سال ها آثار شما در موسیقی های دفاع مقدس حرف اول را می زند و نسل جدید هم دوران دفاع مقدس را با آثار شما می شناسند؟ چه اتفاقی افتاد كه از همان ابتدا آثار شما ماندگار شد؟
بعضی فیلم های ما در سال های جنگ ضعیف بودند كه این نقص در همه ابعاد كار از جمله فیلمبرداری، كارگردانی و... وجود داشت و كلا فیلم های آن زمان تكنیك امروز را نداشتند (البته نمی گویم امروز فیلم ها بهتر شده، بلكه بدتر هم شده) اما نكته بارز فیلم های جنگی این بود كه كمتر بعد نمایشی داشتند. به نوعی همه كسانی كه كار می كردند با باور كامل كار را انجام می دادند و درواقع همه چیز را باور داشتند.
در همان زمان فیلم های خانوادگی بسیاری در كنار فیلم های جنگی برای ساخت موسیقی به من سفارش داده می شد، اما فكرم همیشه براین بود كه چنین فیلم هایی یكی ۲ ماه اكران می شوند و بعد می میرند. بر این اساس بیشتر فیلم هایی را انتخاب می كردم كه با مردم ارتباط تنگاتنگ و تمی ملی، حماسی و حس وطن پرستی را به همراه داشت. رنگ موسیقی من هم بیشتر رنگ حماسی داشت و تمام نیرو و تلاشم را برای نوشتن می گذاشتم. من كاری به این نداشتم كه اعتبار فیلم بالا یا پایین است، بلكه به تخیلم رجوع می كردم و آن چیزی كه قرار بود در فیلم بگویم را در تخیلم می ساختم و موسیقی را براساس تخیل خودم می نوشتم.
بعضی وقت ها موسیقی های من خیلی باشكوه تر از آن چیزی می شد كه فیلم می گفت. در مقابل تمام این حساسیت های ما برای انتخاب مضمون فیلم ها، مردم هم بیشتر از چنین فیلم هایی استقبال می كردند و از آنجایی كه فیلم اثرگذار بود، موسیقی اش هم اثر گذاری خودش را داشت، بعضا این تاثیرگذاری به حدی بود كه وقتی موسیقی مستقل به صورت آلبوم بیرون می آمد، با استقبال مواجه می شد. به عنوان مثال موسیقی فیلم سینمایی «بوی پیراهن یوسف» یا «از كرخه تا راین» و یا «روز واقعه» با گذشت سال ها از ساخت و پخشش، همچنان برای چندین بار سی دی اش تجدید چاپ شده و بارها و بارها به اجرای صحنه ای درآمده كه این خود نشان از آن دارد كه چنین آثاری به دست فراموشی سپرده نمی شوند و برخلاف بسیاری از آثار نمی میرند؛ چرا كه من در مرحله ساخت آنها با تمام وجود كار كردم و این در حالی است كه برخلاف تصور خیلی از افراد دستمزدهای بسیار كمی هم دریافت كردم.
من معتقدم راز ماندگاری آثاری كه گفتم در این است كه من دلی آنها را كار می كنم؛ چرا كه من عاشق موسیقی هستم و هیچ وقت برای پول به دنبال این هنر نرفته ام با گذشت همه این سال ها این عشق همچنان در وجود من هست، اما متاسفانه برخورد مناسبی با من صورت نمی گیرد.
آهنگسازی در حیطه فیلم های دفاع مقدس چه شاخصه هایی دارد؟
فیلم های دفاع مقدس فرم های مختلفی بود. اوایل فیلم هاصرفا حوادث جنگی بود، بر این اساس آهنگساز هم بیشتر روی آثار اكشن كار می كرد، ولی به مرور فیلم ها راوی جبهه و جنگ و افراد جنگی شدند كه با این روند موسیقی نیز تغییر لحن داد و عاطفی تر شد.
من خودم به شخصه اعتقاد دارم كه موسیقی دفاع مقدس از لحاظ سازبندی اختلافات كوچكی با موسیقی های معمولی دارد. من در نوشتن آثارم همیشه این موضوع را مد نظر داشتم كه در جبهه همه چیز آهنی است، از اسلحه و تانك گرفته تا گلوله و آهن و... بر این اساس سازهای مسی را انتخاب می كردم و معتقد بودم كه از سازهایی با جنس و صدای آهنی هم می توان صدای لطیف درآورد، به عنوان مثال من در بخش هایی از موسیقی «از كرخه تا راین» از ساز ترومپت كه یك ساز نظامی است، استفاده كردم اما شما می بینید كه با چه زیبایی خط ها و ملودی های عاطفی اجرا شده. در اصل فیلم ها آهنگساز را هدایت كردند كه چه نگرشی داشته باشد، البته بعضی فیلم ها بهتر ساخته می شد و در مقابل نیز آهنگساز بهتر راهنمایی می شد در حین كار نیز كارگردان نیز با راهنمایی های خود به نوعی در كیفیت كار من دخیل بود، بعضی وقت ها هم خود آهنگساز به قدری سواد و تجربه داشت كه خودش می دانست چه باید انجام دهد، همه این موارد باعث شدآهنگسازان كم كم جهت گیری كنند و با هر دو نوع فیلم خوب و بد كار كنند.
ما در حال حاضر شاهد ساخت فیلم هایی هستیم كه نسبت به سال های اول از سطح بالاتری برخوردارند، اما عملا به غیر از كارهای شاخصی كه شما و تنی چند از آهنگسازان در زمینه ساخت موسیقی هایشان انجام دادند، كار خاصی ساخته نشد . شما علت این مساله را چه می دانید؟
به نظر من فیلم های كنونی نه تنها نسبت به آن زمان خیلی قوی تر نیستند، بلكه خیلی ضعیف هستند، فیلم های حاتمی كیا، ملاقلی پور، درویش و... قابل مقایسه با دیگر فیلم ها نیست.این قبیل آهنگسازان همه موسیقی را با كامپیوتر ضبط می كنند و تنها صدای خواننده و نهایت ۲ ساز را به صورت زنده روی آن می گذارند.
نتیجه چنین كاری به بی توجهی و استقبال نكردن مخاطب از كار می آنجامد. تازه خود آهنگساز هم پروسه تجربه اندوزی و یادگیری اش محدود می شود.
به نظر شما دست اندركاران موسیقی چه اقداماتی در زمینه سازماندهی و تربیت آهنگسازان در این حوزه می توانند انجام دهند؟
سالانه عده ای زیادی از دانشگاه های موسیقی به عنوان آهنگساز فارغ التحصیل می شوند كه باید برای كار كردن آنها فكری كرد. به عقیده من مسوولان باید برای ساماندهی و هدایت این جوانان انجمنی را تاسیس كنند. از طرفی دیگر ارگان های مختلف نیز باید هر سال یك كار به موزیسین ها سفارش دهند و این در حالی است كه ما طی همه این سال ها ۴ الی ۵ كار بیشتر تولید نكردیم، در صورتی كه می توانستیم تاكنون ۳۰ اثر موسیقیایی مختلف داشته باشیم.
نوشتن موسیقی برای فیلم با سمفونی به عنوان مثال «این فصل را با من بخوان» چه تفاوت هایی از نظر آهنگسازی، سازبندی و... دارد؟
«این فصل را با من بخوان» شامل یك تعداد از موسیقی های فیلم بود. در موسیقی فیلم به خاطر كم كردن هزینه سعی می كنیم از اركستر كوچك برای ضبط استفاده كنیم. ولی زمانی كه قرار است همین موسیقی ها به صورت زنده اجرا شوند و ۱۰۰ نفر نوازنده آن را بنوازند كار تغییر پیدا می كند به گونه ای كه آن موسیقی باید برای سازهای مختلف نوشته و بسط داده شود.
از طرفی دیگر موسیقی فیلم یك تم مثلا یك دقیقه ای دارد كه در تمام زمان نیم ساعته موسیقی این تم دائما تكرار می شود، اما در سمفونی زمان بیشتر است و دیگر نمی توان یك تم را تكرار كرد از این رو آهنگساز باید از واریاسیون ها و ملودی های مختلف استفاده نماید.
امیرسعید بورنگ