به گزارش سایت حسین ناصری به نقل از واحد خبرگزاری مهر؛ وجیهه غلامحسین زاده: بلورهای نمکی و زیبا و بی‌مانند، انعکاس نور آفتاب در شوره زاری که شاهکاری از زیبایی‌هایی طبیعت است، تنها بخشی از جلوه‌های این گنج طبیعی است. ۲۳۰۰ کیلومترمربع عرصهٔ کویری که در ۶۲ کیلومتری قم واقع‌شده، گنجینه‌ای از مواهب گردشگری، زیست‌محیطی و معدنی است که کمتر موردتوجه قرار گرفته است. دریاچه‌ای زیبا که موهبت زمین است و از قرن‌ها پیش به یادگار مانده اما امروز حال‌وروز چندان خوشی ندارد.
دریاچه نمک قم، عرصه کویری پوشیده از رسوبات نمک است که بر اثر انباشته شدن سیلاب‌ها و آب‌های سطحی در طول قرن‌ها پدید آمده و عمق نمک آن بین ۵ تا ۵۴ متر متغیر است که توسط لایه‌های خاک رس از یکدیگر جدا شده‌اند و با هر بار بارش و تبخیر آب در این دریاچه، نمک‌های موجود کرت بندی‌های زیبایی تشکیل می‌دهند که از جاذبه‌های زیبای طبیعی زمین محسوب می‌شود.
این دریاچه اما در حالی امروز در همسایگی سه استان قم، اصفهان و سمنان به بمبی نمکی و منبع ریزگرد تبدیل شده است که کشورهایی مانند چین از وجود چنین ظرفیت‌هایی در کشور خود بهترین استفاده را داشته‌اند، دریاچه نمک «چاکا» در چین امروزه در دنیا با عنوان آینه آسمان معروف است و سالانه گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کند.
پدیده‌ای کم‌نظیر در زمین‌شناختی
بااین‌حال اما ظرفیت‌های دریاچه نمک قم که بزرگ‌ترین دریاچه فصلی و فراشور کشور است سال‌هاست نادیده انگاشته می‌شود و آن‌چنان‌که باید موردتوجه نبوده است.
سیدرضا موسوی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان قم معتقد است که این دریاچه ساختار زمین‌شناختی بی‌نظیری داشته، پوسته آن دارای پوششی از نمک و حاشیه آن ییلاقی است که هم در کنترل سیلاب و همچنین ذخایر معدنی بسیار مؤثر است.
به گفته وی اما با مدیریت نادرست منابع آبی و قطع شدن حقابه دریاچه نمک و دشت، این دریاچه در معرض تهدید جدی قرار دارد، رشد سدسازی‌های اخیر و حفر چاه‌های غیرمجاز و خشک‌سالی‌های مداوم در سال‌های گذشته برای دریاچه نمک قم همانند بسیاری از تالاب‌های استان مشکل‌آفرین بوده است و آورد آبی این دریاچه را از ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار مترمربع به رقمی ناچیز رسانده است.
موقعیت جغرافیایی حساس دریاچه نمک در مرکزیت کشور و نزدیکی به استان‌های پرجمعیتی مانند قم، سمنان و اصفهان، سبب شده است که آسیب به این دریاچه آسیب به زندگی ۲۵ درصد از جمعیت کشور تلقی شود، به‌طوری‌که امروز این دریاچه می‌تواند یکی از کانون‌های مهم گردوغبار تلقی شود که زندگی استان‌های مجاور آن و حتی پایتخت را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد، این را موسوی گفته و تحقق حقابه این دریاچه را ضرورتی اصلی برای احیای وضعیت بی‌جان آن قلمداد کرده است.
اقدام در قبال دریاچه نمک، حرکتی روی بند
موقعیت حساس دریاچه نمک سبب شده است که هر اقدامی در رابطه با آن به‌منزله یک تهدید یا فرصت تلقی شود، آن‌طور که مدیرکل محیط‌زیست استان قم هم می‌گوید این دریاچه یک فرصت ارزشمند و مناسب است که در مرکز کشور قرار گرفته است و هر اقدام غیر فنی و غیر کارشناسی در این دریاچه می‌تواند این فرصت را به تهدیدی جدی برای ۲۵درصد از جمعیت کشور تبدیل کند.
رضا علی اصل عضو هیئت‌مدیره راهنمایان گردشگری استان قم که برای توسعه گردشگری اصولی و هدفمند تلاش‌های بسیاری کرده، نیز معتقد است هر اقدامی در رابطه با دریاچه نمک باید اصولی و با در نظر گرفتن معیارهای صحیح گردشگری رقم بخورد تا از این نعمت طبیعی زمین بتوان به‌درستی استفاده کرد.
آن‌طور که وی گفته است دریاچه نمک یک کویر واقعی است، زمانی که صحبت از کویر می‌شود تصور می‌کنیم هر جایی که رمل باشد کویر است، درحالی‌که رمل یک عارضه ژئومورفولوژی است و ممکن است هرجایی وجود داشته باشد، مثل دره، کوه و گنبد نمکی که مانند رمل همگی یک عارضه ژئومورفولوژی هستند اما دریاچه نمک یک کویر واقعی است.
به گفته وی کویر پست‌ترین قسمت بیابان است که آن‌چنان تحت تأثیر نمک است که هیچ گیاهی در آن رشد نمی‌کند و دریاچه نمک و یا دریاچه حوض سلطان از جمله همین کویرها هستند که با اسم علمی «پلایا» شناخته می‌شوند. درحالی‌که بیابان به هرجایی گفته می‌شود که سالانه کمتر از ۲۵۰ میلی‌متر بارندگی داشته باشند و با این توصیفات قطب شمال هم یک بیابان محسوب می‌شود، اما کویر پست‌ترین قسمت بیابان است که لزوماً کم آب نیست و می‌تواند حوزه آب ریز باشد چون تالاب است و دریاچه نمک هم از جمله آن‌هاست.
پارک آسمان در دریاچه نمک
علی اصل معتقد است که همین ویژگی طبیعی خاص، ظرفیت‌های گردشگری بسیاری را برای این منطقه ایجاد کرده است، از جمله اینکه می‌توانیم گردشگری حیات‌وحش که یکی از شاخصه‌های اکوتوریسم است را در این منطقه توسعه ببخشیم، چراکه برخلاف خود محدوده کویری اطراف آن تنوع زیستی بسیار خوبی داشته و گیاهان شورپسند در اطراف کویر پوشش خوبی دارند و می‌توانند زمینه توسعه اکوتوریسم را فراهم کنند.
دریاچه نمک برای علاقه‌مندان به آسمان هم یک فرصت و جایگاه بسیار مناسب است، همان‌طور که عضو هیئت‌مدیره راهنمایان گردشگری استان قم گفته است دریاچه نمک به خاطر دوری از آلودگی‌های نوری که در قم یا کاشان وجود دارد می‌تواند مکان بسیار مناسبی برای احداث پارک آسمان تاریک باشد که از جمله ایده‌های جدید گردشگری است و هتل‌هایی زیر زمین می‌سازند که آلودگی نوری ایجاد نکند و گردشگر می‌تواند با حضور در این هتل‌ها آسمان شب را بدون ذره‌ای آلودگی نوری تماشا کند.
به گفته وی گردشگری سلامت و نمک درمانی از دیگر ظرفیت‌های موجود در این منطقه است و علاوه بر این در بخشی از آن نیز می‌تواند با ارزیابی‌های زیست‌محیطی گردشگری هیجانی و آفرودسواری فعال شود.
این‌ها تنها بخشی از فرصت‌های گردشگری است که می‌توان از این هدیه طبیعت انتظار داشت و به بهره‌وری در استفاده از این گنجینه طبیعی رسید، فرصت‌هایی که باید از کارشناسانی که دغدغه محیط‌زیست دارند و سال‌ها عمر خود را در این راه صرف کرده‌اند، جویا شد.
عباس جعفری دکترای برنامه‌ریزی محیط‌زیست یکی از همین کارشناسان است که تحقیقات و مطالعات بسیاری در زمینه دریاچه نمک به سرانجام رسانده است.
آن‌طور که وی می‌گوید از زمانی که گردشگری و فراغت به‌عنوان بزرگ‌ترین محرک اجتماعی همراه با بازتاب‌های گسترده سر برآورده است، رویکردها و رهیافت‌های سنتی توسعه نیز دچار دگرگونی‌های اساسی شده است و بسیاری از نواحی دورافتاده و حاشیه‌ای، فضاهای متروک و عرصه‌های غیرمسکونی یا با سکنه اندک که به‌ظاهر فاقد توان اقتصادی و تولیدی است نیز از وجهی نو با اهداف و انگیزه‌های گردشگری موردتوجه قرار گرفته است.
توسعه گردشگری و تعادل بخشی به منطقه
به گفته جعفری گردشگری در تحرک نواحی کمتر توسعه‌یافته و پیدایش اقتصادهای محلی و کوچک و علاوه بر آن تعادل بخشی ناحیه‌ای و کاهش ناپایداری و نابرابری میان نواحی در مقیاس ملی، منطقه‌ای و محلی، نقشی اساسی بر عهده داشته است.
وی معتقد است در همین راستا توسعه گردشگری پایدار و استفاده از ظرفیت‌های اکوتوریسمی مناطق کویری و بیابانی استان قم که پهنه‌های وسیعی از این استان را تشکیل می‌دهد، با هدف توسعه پایدار در این مناطق که از نظر شرایط محیطی با محدودیت توسعه‌ای در سایر زمینه‌ها روبرو است، می‌تواند راهکار نوینی باشد. استفاده هوشمندانه از این قابلیت می‌تواند به آبادانی مجدد این مناطق که طی دهه‌های اخیر به‌سرعت خالی از سکنه شده است کمک مؤثری کند؛ زیرا در گذشته‌های نه‌چندان دور، ساکنان این مناطق با روش‌های هوشمندانه، روستاهای آباد و پر رونقی برپا و خود را با شرایط سخت محیط طبیعی در آنجا سازگار کرده بودند.
به گفته این دکترای محیط‌زیست کویر و بیابان به دلیل محدودیت‌های طبیعی توجیه چندانی برای سرمایه‌گذاری زراعی و صنعتی در نظام‌های شهری و روستایی واقع در حاشیه کویر ندارد؛ اما این محدودیت به معنای نفی سایر توان‌های محیط کویر نیست. همین کمبودها و محدودیت‌ها از نگاه مصرف‌کننده و سلیقه گردشگری ماجراجویانه، جذابیت‌های بالایی برای سفر با اهداف گردشگری دارد.
به اعتقاد جعفری گردشگری‌های شکل‌گرفته تا به امروز نتوانسته آثار اجتماعی و بازتاب‌های اقتصادی چندانی برای پایداری نظام‌های سکونت‌گاهی در این نواحی برجای بگذارد؛ که در این رابطه باید به فقدان یا ناکارآمدی نظام برنامه‌ریزی و مدیریت گردشگری اشاره کرد که امکان چندانی برای توسعه فعالیت گردشگری فراهم نمی‌کند.
جعفری معتقد است دشت بزرگ قم با زیبایی‌های طبیعی تالاب‌های موجود در آن، همراه با مناظر زیبای مراتع کویری و حیات‌وحش آن، به‌علاوه جاذبه‌های تاریخی بسیاری که در این نواحی وجود دارد در نوع خود کم‌نظیر و یا حتی بی‌نظیر است، اما به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب برای این نوع گردشگری، تاکنون اقداماتی اساسی در ارتباط با گردشگری کویر در این منطقه صورت نگرفته است.
وی افزود: فقدان اطلاع‌رسانی درباره جاذبه‌های این مناطق، توجه نداشتن دستگاه‌های مربوطه و مسئولان محلی در گذشته به این نوع گردشگری یا شاید آشنا نبودن آن‌ها و نبود تأسیسات موردنیاز گردشگران، از جمله کمبودها در زمینه زیرساخت‌های مناسب گردشگری در این مناطق هستند.
حساس بودن موضوع توسعه گردشگری در این منطقه در کنار شرایط اقلیمی آن، که به دلیل فشار زیاد در استفاده از منابع، به‌ویژه آب‌های زیرزمینی و قطع حقابه ها، بسیار شکننده و آسیب‌پذیر شده است و همچنین در اولویت بودن حفظ قابلیت‌های این مناطق در درازمدت برای دستیابی به توسعه پایدار، ایجاب می‌کنند که کوشش‌ها بیشتر از هر چیز بر شناسایی، سازمان‌دهی و ارزیابی توان‌های گردشگری و اکوتوریسمی دشت مسیله و تالاب‌های آن و همچنین کویر قم و دریاچه نمک متمرکز شود، این را جعفری گفته و اعتقاد دارد در این صورت ضمن ساماندهی روند توسعه در این مناطق به‌ویژه جایگزین شدن طرح‌هایی از قبیل توسعه معادن و همچنین کشاورزی، این مناطق از کارکردهای مطلوب اکوتوریسم برخوردار خواهد شد.