شاید برای شما هم پیش آمده که صبح خواب بمانید و فرصت کمی داشته باشید تا به اتوبوس، مترو و... یا به محل کارتان برسید. با عجله لباس می پوشید و از خانه خارج می شوید. با ترافیک سنگین و چراغ های قرمز پیاپی روبه رو هستید. در حالی که تپش قلب دارید، چهره تان برافروخته است و قطرات عرق سرد بر پیشانی تان نشسته، دهان تان خشک شده، به ساعت نگاه می کنید و بسیار تندخو، تحریک پذیر و فزون تنش شده اید و تمرکز خودتان را از دست داده اید و... . در دنیای پیچیده امروز و در ارتباطات گسترده انسان ها، هیچ کس را نمی توان یافت که ایمن و مصون از استرس و فشار روانی باشد. همه ما در روز با طیف متفاوتی از رویدادهای استرس زا مواجه هستیم. صبح دیر از خواب برخاستن، ایستادن در صف نانوایی، انتظار کشیدن در ایستگاه اتوبوس، ترافیک، گم کردن پول، تصادف، دیر رسیدن به محل کار یا کلاس درس و... نمونه هایی است که اشخاص را به درجات مختلف با استرس مواجه می کند.
● اما واقعا «استرس» چیست؟ و چه چیزهایی استرس نامیده نمی شوند؟
عموما اضطراب و استرس ناشی از لزوم سازگاری جسمانی، روانی و هیجانی ما با تغییرات است. منظور از «تغییرات» صرفا فرآیندهای منفی نیست. برای مثال، اگر پس از مدت ها کار کردن در یک اداره، به شما ترفیع شغلی خاصی داده شود که منتظر آن می بودید، از گرفتن این ترفیع خوشحال و هیجان زده می شوید، اما اگر این ترفیع زمانی به شما داده شود که انتظار آن را نداشته اید یا خود را سزاوار گرفتن آن ندانید از بروز چنین تغییری دچار اضطراب و ناراحتی خواهید شد. استرس در حد کم بسیار مفید است چون نه تنها سبب به وجود آمدن علاقه و انگیزه در زندگی ما بلکه باعث ایجاد اعتماد به نفس نیز می شود. نمی توانیم بگوییم تغییرات عادی که در زندگی ما پیش می آیند کاملا بی ضرر هستند، بلکه ما باید برای ایجاد نظم و ادامه زندگی بهتر، قدرت سازگاری خود را دایما بهبود بخشیم. هنگامی که ما با تغییراتی مواجه می شویم و با آنها دست و پنجه نرم می کنیم به مرور مقاوم تر می شویم، اما زمانی که تغییرات شدیدی در زندگی ما رخ می دهد یا تاثیر منفی زیادی در برهه ای خاص بر زندگی ما می گذارد، قابلیت سازگاری ما بیش از اندازه آسیب می بیند و کاهش می یابد.
● اما در کل استرس چیست؟
دنیای امروز جهانی است پرتنش؛ پر از فشارهای روحی و عصبی، اندوه و افسردگی، دلهره و تشویش و پر از عجله. میلیون ها نفر مبتلا به استرس هستند، اما دل نگرانی (استرس) و اضطراب همیشه مخرب و زیانبار نیست! در واقع گاهی اوقات بهتر است که ما نگران باشیم. در یک کلام می توان گفت استرس واکنش لازم و حیاتی است، اما با گذشت زمان ویرانگر می شود. استرس یا فشار روانی فراگیرترین عارضه در مردم جهان و ریشه اکثر بیماری های جسمی و روانی است.
● راه مقابله با استرس چیست؟
کنترل استرس؛ آموزش کنترل استرس یک فرآیند سه بخشی است: نخست نشانه ها و علت ها را تشخیص می دهید. سپس مهارت های کنترل را می آموزید و در مرحله سوم، می آموزید که آن مهارت ها را چگونه به کار ببرید. چگونگی برخورد شما با استرس به منشا آن بستگی دارد: اگر علت آن مساله ای خارج از کنترل شماست، تنها چاره می تواند آموزش پذیرش آن باشد. در مواقع دیگر، مهارت های برخورد با آن می توانند به شما کمک کنند که وضعیت را تغییر دهید.
● اما روان سالم را چگونه می شود تعریف کرد؟
نقش ارزش ها در سلامت روان طبق تحقیقات انجام شده، عامل پیدایش بسیاری از ناسازگاری ها و نابهنجاری های روانی ناشی از تضادهای ارزشی و عدم استقرار یک نظام ارزشی سازمان یافته در فرد ذکر شده است. اسلام ویژگی های شخصیت نابهنجار و بیمار را در ابعاد عقیدتی، عاطفی، عقلانی، شناختی و خصوصیات بدنی بیان کرده است. یکی از شرایط لازم جهت دستیابی به سلامت روان، برخورداری از یک نظام ارزشی منسجم است.